1) Kto może zostać nianią?

Nianią może być każda osoba fizyczna, która ukończyła osiemnaście lat. Kwestia zatrudnienia niani jest indywidualną decyzją każdego rodzica, komu chce on powierzyć sprawowanie opieki nad własnym dzieckiem. Należy nadmienić, że także pokrewieństwo nie jest tu czynnikiem dyskwalifikującym.
Niania jest osobą, która sprawuje indywidualną opiekę nad dziećmi od 20 tygodnia życia do 3 lat (wyjątkowo
– w przypadkach wskazanych w ustawie, do lat 4), w miejscu zamieszkania dziecka lub w miejscu zamieszkania niani.

2) Czy niania powinna posiadać odpowiednie kwalifikacje?

Ustawa nie stawia żadnych ograniczeń jeżeli chodzi o wykształcenie, kwalifikacje bądź wymagania szczególne, odnośnie do zatrudniania niań. Jedynym obowiązkiem każdej niani, tak jak w przypadku wszystkich innych osób sprawujących opiekę nad dziećmi, zgodnie z ustawą o opiece nad dziećmi do lat 3, jest poddanie się obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570, z 2009 r. Nr 76, poz. 641 oraz z 2010 r. Nr 107, poz. 679 i Nr 257, poz. 1723).
PRZYKŁAD
Czy bezrobotna osoba bez prawa do zasiłku, z wykształceniem zawodowym, może zostać nianią?
Sytuacja: Rodzice wychowujący dwójkę dzieci w wieku jedenastu miesięcy i dwa i pół roku, korzystający z pomocy sąsiadki przy opiece nad dziećmi, chcą podpisać umowę uaktywniającą i zgłosić ją do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, nie stawia żadnych wymagań co do wykształcenia czy kwalifikacji osoby pełniącej rolę niani. Taka osoba nie musi również odbywać szkoleń czy legitymować się doświadczeniem zawodowym
w pracy z małymi dziećmi. Jedynym obowiązkiem jaki na nianie nakłada ustawa jest poddanie sie badaniom dla celów sanitarno-epidemiologicznych, mających zapobiegać zakażeniom i chorobom zakaźnym. Badanie polega na poddaniu się przez kandydata/tkę na nianię, badaniu lekarskiemu i laboratoryjnemu. W efekcie przeprowadzonego badania osoba otrzymuje orzeczenie o braku przeciwwskazań do wykonywania określonych prac. Takie badanie należy przeprowadzić przed podjęciem pracy.

3) Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłacał za nianię składki ubezpieczeniowe?

Rodzice dziecka, którzy chcą zatrudnić nianię do opieki nad własnym dzieckiem, muszą podpisać z nianią umowę zwaną „uaktywniającą”.
Przykładowa umowa:

WAŻNE

Musisz o tym wiedzieć, że do umowy uaktywniającej stosuje się – w zakresie nieuregulowanym w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 – odpowiednio przepisy o zleceniu.

Umowę uaktywniającą, rodzic powinien zgłosić do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeniowego. Jest to warunek konieczny, aby za nianię opłacane były składki z budżetu państwa.

W przypadku umowy uaktywniającej za osobę zatrudnioną przez rodziców w charakterze niani opłacana będzie
z budżetu państwa, przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, składka na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe
i wypadkowe) oraz na ubezpieczenie zdrowotne od kwoty najniższego wynagrodzenia za pracę, zgodnie z ustawą
o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

4) Jakie dalsze warunki muszą zostać spełnione, aby uzyskać świadczenie w postaci opłacanych składek za nianię przez ZUS?

Kolejnym, zawartym w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, warunkiem skorzystania z tego świadczenia jest to, że oboje rodzice dziecka (lub rodzic, w przypadku osoby samotnie wychowującej dziecko) pracują (pod pojęciem pracy rozumie się zatrudnienie, świadczenie usług na podstawie umowy cywilnoprawne stanowiącej tytuł prawny do ubezpieczeń społecznych, prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub działalności rolniczej,) i sprawowana jest opieka nad dzieckiem w wieku do lat 3. W wyjątkowych sytuacjach, np. niemożność objęcia dziecka wychowaniem przedszkolnym z powodu braku miejsc w przedszkolu lub brak przedszkola w danej miejscowości, lub wolniejszy psychomotoryczny rozwój dziecka, niania może sprawować opiekę do ukończenia przez dziecko, w danym roku szkolnym, czterech lat.

5) Negatywne przesłanki do skorzystania z opłacania przez budżet państwa składek za nianię.

Nie będą opłacane z budżetu państwa składki w przypadku, gdy: 1) niania zatrudniona jest przez rodzinę zastępczą zawodową, 2) w przypadku korzystania z ulgi w związku z umową tzw. aktywizacyjną zgodnie z art. 61c ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przepis ten dawał możliwość zatrudnienia osoby bezrobotnej w gospodarstwie domowym, w charakterze opiekunki, w celu wykonywania pracy zarobkowej. Rodzice z tytułu zatrudnienia opiekunki mieli ulgi podatkowe. Nie przewiduje się możliwości jednoczesnego korzystania z dwóch mechanizmów pomocy. Osoby, które nadal korzystają z ulgi na podstawie umowy aktywizacyjnej z osobą bezrobotną w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym, a będą chciały skorzystać z rozwiązania zawartego w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, będą mogły wybrać rozwiązanie korzystniejsze, 3) dziecko korzysta jednocześnie z innej formy opieki – żłobka, klubu dziecięcego, dziennego opiekuna.

6) Kiedy rodzic traci pracę, co ze składkami dla niani?

W przypadku utraty pracy przez rodzica, składki opłacane będą jeszcze przez okres trzech miesięcy po utracie pracy, chyba że umowa uaktywniająca została rozwiązana.

PRZYKŁAD
Rodzice, wychowujący trójkę dzieci w wieku dwunastu miesięcy, dwa lata i dziewięć lat podpisali umowę uaktywniającą z nianią. Jedno z rodziców na skutek reorganizacji straciło pracę. Jakie informacje musi rodzic przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych?
Rodzice mają obowiązek do niezwłocznego informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wszystkich zdarzeniach mających wpływ na opłacanie składek za nianię. Jednym z warunków do opłacania składek za nianię z budżetu państwa jest wykonywanie pracy przez oboje rodziców, przez co rozumie się świadczenie pracy na podstawie umowy o pracę, świadczenie usług na podstawie umowy cywilnoprawnej oraz prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
W tym wypadku składki za nianię będą opłacane przez okres trzech miesięcy od dnia zdarzenia (od dnia rozwiązania umowy z jednym z rodziców).

7) Kto płaci składki w przypadku, gdy niania otrzymuje wynagrodzenie wyższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę?

W przypadku, gdy niania otrzymywać będzie wynagrodzenie powyżej minimalnego wynagrodzenia za pracę, składki na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne od kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy minimalnym
a otrzymywanym wynagrodzeniem opłacane będą na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczących umowy zlecenia.

UWAGA!

Rodzice zobowiązani są do informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o każdej istotnej zmianie mającej wpływ na opłacanie składek za nianię.

8) Gdy niania chce przystąpić do ubezpieczenia chorobowego!

Ubezpieczenia chorobowe w przypadku niani jest dobrowolne. Jeżeli niania przystąpiła do niego na swój wniosek, składki na to ubezpieczenie opłaca rodzic na zasadach określonych dla zleceniobiorców w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.